Geceleri gökyüzüne baktığımızda bazı yıldızları parlak, bazılarını sönük görürüz. Hatta birçok insan gezegenleri gökyüzünde ilk defa gördüklerinde çok şaşırırlar, onların bu kadar parlak göründüğünü bilmediklerini söylerler. Peki ama neden? Gezegenler enerji bile üretmiyor ki, sadece Güneş'ten aldıkları ışığın bir kısmını yansıtıyorlar. Neden bu kadar parlaklar? Bizce cevabı siz de biliyorsunuz: Uzaklık.
Karanlık bir odada bir mum yakın ve bir metre öteden muma bakın. Sonra bir metre daha geriye gidin ve tekrar bakın. Mumun parlaklığı bir önceki ölçümünüze göre 4 kat azaldı. Eğer muma üç metre öteden bakarsanız, mumu ilk ölçümünüze göre 9 kat daha sönük göreceksiniz. Fizikte bir değerin artmasına karşılık başka bir değerin, artan değerin karesi oranında azalmasına ters kare yasası diyoruz. Ele aldığımız parlaklık konusu da ters kare yasasına tabiidir.
Parlaklık Ölçeği: Kadir Sistemi
Astronomide parlaklık ölçü birimi "kadir"dir ve yıldızların iki tür parlaklığı vardır. Birincisi görünür (apparent) parlaklıktır. Yıldızların Dünya üzerinden baktığımızda gördüğümüz parlaklığına denir. Bilindiği kadarıyla yıldızları görünür parlaklarına göre sınıflayan ilk kişi Yunan astronom Hipparkos'tur (M.Ö. 190 - 120).
Hipparkos, gördüğü en parlak yıldızları birinci kadir, en sönük yıldızları ise altıncı kadir olarak sınıflandırdı.
Parlaklık Tabloları
Matematiksel İfadeler
Bir yıldızın mutlak parlaklığı (M), görünür parlaklığı (m) ve uzaklığı (d) arasındaki ilişki:
İki yıldızın görünür parlaklıkları arasındaki ilişki:
Burada parsek cinsinden uzaklığı, ve ise yıldızların parlaklık değerlerini temsil eder.
Sonuç
Evde kalarak hayat kurtardığımız şu günlerde, kendimiz için de kafamızı yukarı kaldırmayı unutmayalım!